50-lecie Muzeum Romantyzmu w Opinogórze Roman F. Kochanowicz Dyrektor Muzeum Romantyzmu w Opinogórze

W 2011 roku, w maju  Muzeum Romantyzmu w Opinogórze obchodziło jubileusz 50 – lecia powstania. Wszyscy, którzy przyjeżdżają do Opinogóry zadają pytanie jakie były początki. Czyja to była inicjatywa, by w okresie postania nowego ustroju, socjalizmu, dyskutować o hr. Zygmuncie Krasińskim, wieszczu narodowym i trzecim romantyku polskim.Dwaj pierwsi – Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki spoczywali na Wawelu, natomiast Zygmunt Krasiński, który urodził się i zmarł w Paryżu został po śmierci sprowadzony do rodzinnej Opinogóry, gdzie dotąd spoczywa.

Nieszczęściem dla Krasińskiego, jako dla pisarza stało się to, że się urodził hrabią i zmarł z krzyżem w ręku. To wpłynęło na ocenianie jego osoby i jego twórczości z punktu widzenia klasowego. Ulegali temu nawet krytycy literatury. Odnoszono się do jego twórczości z uprzedzeniem i z powziętą z góry niechęcią, odmawiano tytułu wieszcza, który mu przyznali współcześni i jego twórczość poetycką oceniano z tego właśnie aspektu.

O uhonorowanie poety Zygmunta Krasińskiego najbardziej dopominali się lokalni działacze skupieni w Towarzystwie Miłośników Ziemi Ciechanowskiej.Do nich to właśnie w 1958 r. w liście otwartym na łamach „5 rzek” Wkra, Mławka, Łydynia, Węgierka, Orzyc – pisma społeczno – kulturalnego zaapelował redaktor naczelny Teodor Leonard Młynarski o zabezpieczenie nielicznych pamiątek po Krasińskich i podjęcie inicjatywy społecznej zbiórki pieniężnej ciechanowskiego społeczeństwa na rzecz odbudowy Opinogórskiego Zamku. Działania tych społeczników, którym przewodniczył Robert Bartołd i wspomniany już T. L. Młynarski doprowadziły do ich współpracy z przewodniczącym Powiatowej Rady Narodowej tow. Zdzisławem Barwińskim.Pod naciskiem krajowej „kampanii prasowej” w „Nowej Kulturze”, 1958 r., nr 19, „Orce” 1959 r., nr 17 i tej lokalnej w „Trybunie Mazowieckiej” i „Pięciu Rzekach” oraz inicjatywy mieszkańców Opinogóry, którzy inspirowani przez ciechanowskich społeczników powołali komitet odbudowy Zameczku i zadeklarowali własną pracę oraz wkład finansowy. Decyzję o odbudowie Zameczku podjął Główny Konserwator Zabytków Województwa Warszawskiego inż. Roman Ostapowicz, a po nim kontynuował ją Olgierd Puciata. Prace prowadziły PP PKZ w Warszawie. Wszystkie materiały budowlane dowożono z Warszawy, z centralnego magazynu PKZ, ponieważ brak było ich w Ciechanowie. Metalowe odlewy okiennych maswerków wykonano w Kutnie, a płyty kominkowe z marmuru morawica przywieziono spod Kielc. Jedynie glinę przywieziono z pobliskiego Kanigówka. Ostateczny Komisyjny odbiór i przekazanie do użytku obiektu miało miejsce 7 kwietnia 1961 r. a więc krótko przed otwarciem Muzeum Romantyzmu w dniu 20 maja tegoż roku.

Teodor Leonard Młynarski w trzecim numerze „Pięciu Rzek” tak relacjonuje te wydarzenia: „20 maja 1961 r. przed wieczorem w uroczystej ciszy, w której donośnie dźwięczały słowicze trele rozśpiewanego parku, nastąpił symboliczny akt otwarcia Muzeum Romantyzmu w Opinogórze”.

Przed wejściem do odbudowanego zamku Zygmunta Krasińskiego Adam Mauersberger, dyrektor Muzeum A. Mickiewicza w Warszawie, twórca koncepcji Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, wręczył klucze Antoniemu Mierzwińskiemu, Przewodniczącemu Prezydium Woj. Rady Narodowej w Warszawie, które powołało do życia w najmniejszym zamku świata placówkę kulturalną pierwszą tego rodzaju na świecie. Kilkudziesięcioosobowa publiczność, głównie oficjalni goście ze stolicy, wysłuchała przemówień Antoniego Mierzwińskiego o istniejących i planowanych muzeach na Mazowszu oraz Adama Mauersbergera o niezwykłym pięknie zamku, który stanie się opowieścią o Opinogórze i tradycjach neogotyckich.

Z wielka ciekawością wchodzili do środka zaproszeni gości. W pierwszej Sali przywitał ich na wielkim obrazie nieznanego pędzla Zygmunt Krasiński żywo przypominający Adama Mickiewicza opartego na skale Ajudah na Krymie, jak mi się wydawało, rozmyślający nad zmiennościami losu na tym świecie.

Niekłamany zachwyt w sercach zwiedzających wzbudził przede wszystkim sam zameczek, którego wnętrze zostało po mistrzowsku i z wielkim pietyzmem zrekonstruowane przez przedsiębiorstwa Konserwacji Zabytków. Zwłaszcza w pierwszej starszej części zamku nieliczne kolekcjonerskie eksponaty stawały się jakoby niewidoczne wobec piękna neogotyckich sklepień. Goście wchodzili po kręconych schodach na szczyt wieży, skąd podziwiali rozległy mazowiecki krajobraz, jak czynił to przed laty zakochany w Ciechanowskiej Ziemi Zygmunt Krasiński.Niedługo trwało zwiedzanie niewielkiej wystawy najmłodszego muzeum w Polsce. Goście zostali zaproszeni do „Hadesu”. W podziemiach był zainstalowany prowizoryczny bufet suto zastawiony jadłem i napitkiem.

Tak się złożyło, że organizatorem uroczystości w Opinogórze i w Ciechanowie ku czci autora „Nieboskiej komedii” w lutym 1959 roku była redakcja „Pięciu Rzek”. Przemawiając wówczas przed kryptą Zygmunta powiedziałem między innymi: „Zamek w Opinogórze, Twoje gniazdo rodowe, strzaskane piorunem wojny, odbudowuje lud polski. Opinogóra, perła mazowieckiego krajobrazu, stanie się perłą kultury polskiej na wieki związaną z Twoim Imieniem i nazwą epoki, w której żyłeś”.

„W dniu 20 maja 1961 r. biorąc udział w uroczystościach otwarcia Muzeum Romantyzmu mogłem powiedzieć: Słowo stało się ciałem….Tej nocy daleko była widoczna w złotym świetle reflektorów wieża zamku Zygmunta Krasińskiego, zapowiadająca nie tylko mazowieckiej równinie, ale i całej Polsce, że znów zaczyna świecić Opinogóra, której wróżę turystyczną karierę przez wszystkie pory roku, jeśli tematyka zmiennych i bogatych wystaw będzie naprawdę odpowiadała nazwie – Muzeum Romantyzmu.”Ta pierwsza ekspozycja nie była bogata, ograniczała się do jednej salki. Poszerzenie tej ekspozycji nastąpiło kilka miesięcy później. Jej urządzenie powierzono dyrektorowi Muzeum Adama Mickiewicza w Warszawie Adamowi Mauersbergerowi.

W pomieszczeniach ozdobionych misterną dekoracją sztukatorską, wyeksponowano nieliczne pamiątki po Zygmuncie Krasińskim oraz umieszczono gabloty z kolekcjami drobnych romantycznych bibelotów: pieczęci, biletów wizytowych, guzików, wachlarzy.Te nieszczęsne guziki wytykało później wielu zwiedzających gości spodziewających się zobaczyć co innego w dawnym domu wieszcza.Natchnęło to nawet bieżuńskiego poetę Stefana Gołębiowskiego do napisania wiersza, zaczynającego się od słów:„Kolekcja guzików w Muzeum
Pytam dlaczego Romantyzmu”

W dwóch, dobudowanych w 1877 r. salonach zaaranżowano wnętrza mieszkalne, wypełniając je „meblami w stylu Pierwszego Cesarstwa. Znajduje się tu popiersie Napoleona dłuta Canovy i obraz pędzla Suchodolskiego, gdzie w scenie batalistycznej, pośród postaci historycznych rozpoznać można generała Krasińskiego w młodości pośród bohaterów szarży pod Somosierrą.”Reasumując, należy stwierdzić, że bez popularyzatorskiej działalności regionalistów – społeczników skupionych wokół „5 Rzek”, a później w Towarzystwie Miłośników Ziemi Ciechanowskiej w tym czasie nie powstałoby muzeum w Opinogórze.

Najwięcej o Krasińskim i Opinogórze pisał Robert Bartołd i T. L. Młynarski a fotografowali opinogórskie zabytki Marian Krakowski /Foto Kalina/, Jan Korzybski i Stefan Koczwarski.Przeglądając pożółkłe strony „5 Rzek” od pierwszych numerów, tj. od 1957 r. aż do czasu ukończenia remontu i urządzenia ekspozycji dominuje w nich tematyka Opinogórska.Ekspozycja muzealna na Zameczku przez następne lata wzbogacała się o nowe eksponaty związane z rodem Krasińskich, epoką napoleońską i osobą Zygmunta Krasińskiego.

Wnętrza wypełniano meblami, na ścianach zawisły portrety Zygmunta, jego rodziców, żony oraz dzieci. Sale Zameczku przybrały wygląd, jakby przed chwilą opuścili go jego mieszkańcy.Z czasem ekspozycja muzealna wzbogaciła się o nowe napoleonika. Najgłośniejszym nabytkiem była teka – portfel Napoleona, zakupiona do zbiorów muzealnych w 1985 roku. Jej ostatni właściciel Krzysztof Łotocki z Gdańska odziedziczył ją po swoim dziadku Leonie. Według rodzinnej legendy, zanim teka trafiła do tej rodziny, była w posiadaniu hr. Feliksa Ledóchowskiego, któremu z kolei podarował ją hr. Dunin. Ten ostatni miał ja kupić od pułkownika kozackiego, który z kolei zabrał ją adiutantowi cesarza podczas przekraczania Berezyny. Teka była prezentem dla Napoleona od ukochanej żony Józefiny, czego dowodzić mają hafty (pszczółki, gwiazdki i litery „N” i „J”), które najprawdopodobniej wyszły spod jej ręki. Dziennikarskie dochodzenie na ten temat przeprowadził w 1986 roku Zbigniew Święch i jego rezultaty opublikował na łamach „Przekroju”. W artykule pt. Talizman Napoleona przytacza m. in. wypowiedź Waldemara Łysiaka, którego zdaniem: „Jeśli to autentyk […] – to jest to w hierarchii napoleonidów, znajdujących się w Polsce, zabytek nr 2, ustępujący wyłącznie dużemu fragmentowi rękopisu jedynej powieści napisanej przez Napoleona […] znajdującemu się w zbiorach kórnickich.” Argumentem przemawiającym według Łysiaka za autentycznością ozdobnej teki jest fakt, że „Józefina uwielbiała haftować i często wyszywała mężowi wiele rzeczy”.

Po kilku latach w 1989 r. do zespołu muzealnego usytuowanego w 21 hektarowym parku włączono odrestaurowany budynek pałacu zwanego teraz oficyną, który podczas II wojny światowej zamieszkany był przez Niemców zarządzających majątkiem zabranym hrabiemu Edwardowi Krasińskiemu, a po wojnie przez pracowników PGR – u.W przejętym budynku ulokowano na piętrze bibliotekę i biura muzeum, w piwnicy magazyny i pomieszczenia gospodarcze, na piętrze salę koncertową, a pozostałe cztery sale przeznaczo na wystawy czasowe.W dobudówce od południa urządzono pokoje gościnne oraz na parterze mieszkanie służbowe.

Przybył też nowy obiekt w parku – pomnik Zygmunta Krasińskiego dłuta Mieczysława Weltera.Inicjatorem jego wystawienia był dyrektor Muzeum Janusz Królik, wspierany przez komitet powołany w tym celu przez Towarzystwo Miłośników Opinogóry.Pomnik powstał w miejscu dawnego drewnianego dworu, pamiętającego czasy Zygmunta Krasińskiego, który został rozebrany w 1913 r., bowiem miał być zrealizowany projekt budowy nowego dworu.Miał powstać w Opinogórze dwór, który zamierzał wybudować wnuk Zygmunta Krasińskiego, Adam syn Władysława i Róży z Potockich /ur. 22 września 1870 r./,brat przyrodni Edwarda Raczyńskiego, prezydenta RP na uchodźstwie, dzieciństwo i młodość spędził w Krakowie i w Zakopanem. Po studiach w Niemczech i w Szwajcarii zamieszkał w Warszawie.Obdarzony talentem literackim angażował się nie tylko w sprawy kultury – zwłaszcza jako wydawca ”Biblioteki Warszawskiej” i opiekun spuścizny literackiej dziadka Zygmunta Krasińskiego, ale także w działania społeczne m. in. jako prezes Rady Nadzorczej Macierzy Szkolnej. Był też patronem wystawy rolniczej w Ciechanowie zorganizowanej w 1907 r.Miał wiele planów związanych z Opinogórą, zwłaszcza że na 1912 r. przypadała setna rocznica urodzin Zygmunta Krasińskiego. Została przebudowana oficyna, postawiona szkoła, zorganizowana straż ogniowa i ochronka dla dzieci. W planach było postawienie w kościele grobowca Zygmunta Krasińskiego nad, którym pracował rzeźbiarz Roman Stanisław Lewandowski, odnowienie i przekomponowanie zapuszczonego parku i budowa dworu.

W 1907 roku wraz z zoną Wandą z Badenich oraz we współpracy z Towarzystwem ‘Polska Sztuka Stosowana” w Krakowie ogłosił konkurs na dwór wiejski.W maju 1908 r. w konkursie wyłoniono zwycięzcę – architekta Józefa Gałęzowskiego z Drezna.Niestety, Adam Krasiński w styczniu 1909 r. umiera i nowego dworu nie zdążył postawić.

Udaje się go zrealizować Zarządowi Województwa Mazowieckiego, który wyłożył środki finansowe na dwór i na ogrodzenie całego zespołu pałacowo – parkowego. 
W tym miejscu chciałbym podziękować Panu Marszałkowi Adamowi Struzikowi, za trwały mecenat i pamięć o muzeum.W 2008 r., a więc dokładnie 100 lat od projektu oddano do użytku dwór wraz z nową ekspozycją prezentującą romantyzm polski.Dwór wykonano wg projektu arch. Józefa Gałęzowskiego utrzymując elewacje i kubaturę, natomiast wnętrza zostały przystosowane do potrzeb wystawienniczo-muzealnych.Dwór jest podpiwniczony i pomieszczenia wykorzystane są na magazyny muzealiów, kotłownię, szatnię oraz działalność wystawiennicząNa parterze są 4 duże sale ekspozycyjne i 2 mniejsze. Pośrodku salon muzyczny z wyjściem na taras. Całość utrzymana w klimacie XIX wiecznych wnętrz mieszkalnych.Na poddaszu pracownie, podręczna biblioteka, sanitariaty i wszystko co jest potrzebne nowoczesnej administracji.

Od kilku lat pracujemy nad organizacją na terenie zespołu pałacowo – parkowego Międzynarodowego Ośrodka Edukacji i dziedzictwa Kulturowego związanego z badaniami nad XIX i początkach XX wieku.Naszym muzealnym celem jest przywracanie w przestrzeni historycznej Opinogóry obiektów, które kiedyś tu funkcjonowały.Realizujemy więc oranżerię, która pomieści wielofunkcyjną salę: koncertowo – teatralną, a także konferencyjną i balową.Rozpoczniemy też w tym roku, a zakończymy w przyszłym zespół folwarczny, z ptaszarnią dworską, wolierami, architekturą nawiązującą do XIX w. powozownią muzealną, stajniami dla 4 koni, edukacyjnym placem zabaw dla dzieci oraz salonikiem muzycznym. Prace zakończymy kompleksową rewaloryzacją parku.Po ukończeniu tych prac na terenie zespołu pałacowo – parkowego powstaną 3 zespoły architektoniczne. Pierwszy najstarszy, to Zameczek, Oficyna i Nowy Dwór.W zameczku od roku funkcjonuje nowa stała ekspozycja poświęcona Zygmuntowi Krasińskiemu, w Oficynie czynna jest ekspozycja ukazująca ród Krasińskich i dzieje Ordynacji Krasińskich, organizowane są też wystawy czasowe, ostatnio prezentowaliśmy twórczość malarską Juliusza, Wojciecha i Jerzego Kossaków. Od jesieni zaprezentujemy z żołnierzyków ołowianych kilka bitew z okresu napoleońskiego z kolekcji Agnieszki Klepackiej i Marka Axentowicza.W Dworze przygotowana jest ekspozycja obrazująca polski romantyzm rozumiany szerzej niż w literaturze.Rozpoczynamy od konfederacji barskiej, jako obrona wobec zagrożonej niepodległości, kończymy po powstaniu styczniowym żałoba narodową.Romantyzm polski to romantyzm patriotyczny, romantyzm zrywów niepodległościowych.Ekspozycję tą będziemy uzupełniać, szczególnie wątek napoleoński. Bowiem to w starym drewnianym dworze był „ołtarzyk napoleoński”.Drugi zespół to oranżeria, domek ogrodnika i Kościół parafialny, fundacji Krasińskich z prochami Zygmunta Krasińskiego i jego najbliższych.Trzeci zespół to realizowany zespół folwarczny, o którym wspomniano wcześniej. Być może uzupełni ten zespół zaprojektowany hotel na miejscu byłego browaru z XIX w. nawiązujący architektonicznie do stylu zabudowań fabrycznych. Projekt ten jest w konkursie i zajmuje trzecia pozycję.Całość spina park ze stawami, których remont przewidziany jest wraz z parkiem.Ukończenie przewidziane jest na jesień 2012 r.

Będzie to park zapachów i widoków z małą architekturą. Cały zespół pałacowo – parkowy udostępniany jest dla zwiedzających nie tylko jako muzeum, udostępniany jest także do organizacji, konferencji, zjazdów, sesji i koncertów których od 1970 roku odbyło się bez mała pięćset.