„Malarstwo i rzeźba w epoce romantyzmu”.
Wystawa pt. „Malarstwo i rzeźba polskie XIX w.”, prezentowana jest w sześciu salach ekspozycyjnych we dworze Krasińskich w Opinogórze. Ekspozycja jest próbą ukazania przekroju malarstwa polskiego XIX wieku: od klasycyzujących portretów, poprzez romantyczne pejzaże i sceny historyczne do obrazów rodzajowych utrzymanych w duchu realizmu. Zaprezentowane tu zostanie prawie siedemdziesiąt dzieł znanych i cenionych malarzy, takich jak: Jan Matejko, Aleksander Gierymski, Henryk Rodakowski, Piotr Michałowski, January Suchodolski, Wojciech Kossak, Józef Simmler, Aleksander Kotsis, Franciszek Kostrzewski i wielu innych.
Malarstwo XIX w. czerpało tematy z dzieł literatury, zwłaszcza z mitologii, Dantego (Miłosz Kotarbiński Dante i Wergiliusz, kon. XIX w.), Szekspira oraz poetów współczesnych, a także z ludowych legend (Witold Pruszkowski Nimfy wodne,1877/78 r.; Kazimierz Teofil Pochwalski Sielanka,1879 r.), z historii i życia codziennego. Najwybitniejszym malarzem romantyzmu polskiego był Piotr Michałowski (1801-1855), który malował wspaniałe portrety mieszczan, chłopów i Żydów. W twórczości Michałowskiego szczególnie godna uwagi jest seria obrazów przedstawiająca epopeję napoleońską (Kirasjer na gniadym koniu, ok. 1835-55).
Najwyższym społecznym uznaniem i ogromną popularnością cieszyło się w XIX w. malarstwo historyczne, którego najwybitniejszym przedstawicielem był Jan Matejko (1828-1893). W swoich wielkoformatowych obrazach ukazał ważne epizody z historii Polski, zwracając uwagę tak na historyczną świetność dawnej Polski, jak i na tragiczne momenty w jej dziełach, które, doprowadziły do upadku państwa. Pragnął by jego sztuka poprzez przypomnienie dziejów i tradycji polskiego narodu, spełniała rolę „ku pokrzepieniu serc”, a także uczyła naród jego własnej godności. Na ekspozycji zaprezentowany będzie jeden obraz artysty: Chrzest Władysława Warneńczyka, 1881 r.
Sztuka polska XIX wieku, rozwijająca się w trudnych warunkach politycznej niewoli, zajmuje w dziejach polskiej kultury wyjątkowe miejsce. Przypadł jej ważny udział w kształtowaniu świadomości narodowej. Tematykę narodową – walki wyzwoleńczej, podejmował w swoich pracach Artur Grottger. Znany jest przede wszystkim z patriotycznych cyklów rysunkowych : „Warszawa I” i „Warszawa II”, „Polonia”, „Lituania”, „Wojna”. Na ekspozycji będzie można zobaczyć obraz malarza „Pożar dworu pod Miechowem”, nawiązujący do popowstaniowych wydarzeń.
Sztuka Matejki i Grottgera wywarła potężny wpływ na późniejsze polskie malarstwo historyczno-patriotyczne, m.in. Wojciecha Kossaka (1857-1943). Popularność malarstwa historycznego ma swe podłoże w nieustających dążeniach narodowowyzwoleńczych.
Realizm charakteryzował się przedstawianiem scen z życia codziennego. Malarstwo realistyczne często było malarstwem zaangażowanym, piętnującym nieprawidłowości życia społecznego. Realizm spełnił niezwykle ważną rolę w sztuce polskiej, którą po klęsce powstania styczniowego pojmowano jako rodzaj służby narodowi. Przykładem mogą tu być obrazy Aleksandra Kotsisa: „Śmierć na zesłaniu”, 1864 r., „Pogrzeb i wesele”, ok. 1864 r., „Ostatnia chudoba”,1870 r., czy też obraz Stanisława Witkiewicza „Pogrzeb na wsi”,1878 r.
Tematem malarstwa rodzajowego tego okresu stawało się życie nie tylko szlachty, np. sceny kostiumowe (Gustaw Daniel Budkowski „Oświadczyny”, 1862 r.; Roman Padlewski „Scena przy kominku”,1874 r.) lecz wszystkich warstw społecznych, a w szczególności stanu włościańskiego (Kazimierz Alchimowicz „Najem robotników”, 1893 r.; Aleksander Gierymski „Anioł Pański”, 1890 r.; Władysław Łuszczkiewicz „Kamieniarz”, 1879 r.)
W wieku XIX obserwujemy tez narodziny pejzażu jako oddzielnego tematu w sztuce. Artyści wyszli w plener i zaczęli malować przyrodę tak, jak ją rzeczywiście widzieli. Przykładem tego typu malarstwa będą obrazy: Franciszek Ksawery Lampi „Krajobraz romantyczny”, ok. 1820-45; Franciszek Kostrzewski „Pożar wsi”, 1862 r.; Chrystian Breslauer „Krajobraz z jeziorem i kościołem gotyckim”, 1863 r.; Józef Marszewski „Okolice Wilna – Krajobraz z rzeką”, 1872 r.; Walery Brochocki „Krowy przechodzące przez rzekę”, 1878 r..
Na XIX wiek przypada także szczególny rozkwit malarstwa portretowego. Na ekspozycji będzie można zobaczyć przekrój polskiego malarstwa portretowego: od klasycyzujących portretów (Józef Grassi „Portret Anny z Ossolińskich Krasińskiej”, ok. 1791-95), poprzez akademickie (Antoni Blank „Portret Amelii Pechwell”, przed 1815 r.; Józef Oleszkiewicz „Portret kobiety”, 1823 r.; Karol Schweikart „Portret Zofii z Jabłonowskich Fredro”, 1824 r.), romantyczne (Piotr Michałowski „Portret dziewczyny”, ok. 1840 r.) , realistyczne (Aleksander Lesser „Portret ojca artysty”, Levy Lessera, ok. 1850 r.; Edward Lepszy „Portret matki”, 1885; Aleksander Mroczkowski „Babcia z wnuczką”, XIX w.).
Na ekspozycji pokazane zostaną portrety zarówno osobistości należących do ówczesnych elit, zwłaszcza osób ze środowiska arystokratycznego, krewnych i powinowatych rodziny Krasińskich dwa portrety Franciszeka Machniewicza: „Portret Zofii z Branickich Odescalchi”, 1892 r. i „Portret Katarzyny Potockiej”, 1893 r.) jak i anonimowych modeli. Ciekawostką jest obraz: „Studia głów – Portret zbiorowy w Rzymie”, 1844 autorstwa Romualda Chojnackiego.
Do czołowych portrecistów tego okresu należy Henryk Rodakowski (1829-1894), artysta, który zdobył rozgłos europejski za wystawiony w 1852 r. w salonie paryskim Portret gen. Dembińskiego. Na ekspozycji możemy zobaczyć dwa obrazy malarza: „Portret mężczyzny”, z ok. 1852-1853 oraz nieco późniejszy i inny w tematyce, Alegoria „Wizja w więzieniu”, 1880 r.
Wydzieloną ekspozycję stanowić będzie sala poświęcona Adamowi Mickiewiczowi (1798 -1855) – uważanemu za największego poetę polskiego romantyzmu oraz literatury polskiej. Do jego najważniejszych dzieł należą: „Ballady i romanse”, „Sonety Krymskie”, poemat „Konrad Wallenrod”, dramat „Dziady” i epopeja narodowa „Pan Tadeusz”. Znajdziemy tu portrety wieszcza (Władysław Ciesielski „Portret Adama Mickiewicza”, 1899 r. oraz Jan Styka, „Mickiewicz jako pielgrzym”, 1894 r.),
a także obrazy ilustrujące jego największe dzieła m. in. scena z poematu „Grażyna” – Henryk Pillati Bitwa Litwinów z Krzyżakami, 2. poł. XIX w., Wojciech Piechowski Scena z „Dziadów”, 1894 r., czy też sceny z „Pana Tadeusza”: Wandalin Strzałecki, Tak, tak Gerwazeńku, 1884 r.; Maurycy Trębacz, Koncert Jankiela, kon. XIX w.; Jan Czesław Moniuszko Zaloty ułana, 1906 r.
Ekspozycja malarstwa jest wzbogacona rzeźbami wypożyczonymi z Muzeum Narodowego
w Warszawie. Są to marmurowe portrety kobiet i mężczyzn, sceny rodzajowe i mitologiczne wykonane w marmurze, brązie i alabastrze. Rzeźby te dopełniają obrazu sztuki XIX wieku.